Czy markowość ma znaczenie? O marce i jej elementach (cz. I)

Jednym z czynników, na który zwracają uwagę konsumenci podczas nabywania produktu jest jego marka - swoisty wyróżnik danego producenta i jego zapewnienie o wysokiej jakości oferowanego dobra. Markowość, z racji iż znacząco wspiera sprzedaż produktów i usług, pełni istotną rolę w sferze działań marketingowych i wymaga odpowiedniego zarządzania. To zaś wymaga poznania i zrozumienia istoty marki oraz elementów, które uważa się za jej składowe.

I. Pojęcie marki

Dostępna literatura pozwala zdefiniować markę jako zbiór funkcjonalnych i emocjonalnych znaczeń, które stanowią o jej wartości dodanej. Tak ogólne określenia brandu rozwija Philip Kotler przypisując marce szereg odrębnych poziomów znaczeniowych, rozpatrywanych z punktu widzenia jej cech, uzyskiwanych korzyści nabywczych, niesionych wartości, posiadanej kultury i osobowości oraz aspektów użytkowych. Rozszerzenie klasyfikacji Kotlera stanowi model Jean-Noeal Kapferera, który przypisuje marce następujące elementy składowe: cechy fizyczne, osobowość, wizerunek użytkownika, korzyści/wartość symboliczna, relacje z marką.

Model Kapferera, choć nie pozbawiony wad, uznaje się za optymalny z punktu widzenia analizy marek produktów szybkozbywalnych (rynek FMCG) - analizy takie dokonywane są zasadniczo w oparciu o wywiady z konsumentami, jakie wpisuje się w ukierunkowane na branding  badanie rynku (czyli badania marketingowe marki), gdyż pozwalają one na jakościową analizę wizerunku marki. Na ogół są to wywiady bezpośrednie wpisujące się w tzw. jakościowe metody badawcze (tj. wywiady grupowe FGI i indywidualne IDI), w niektórych przypadkach jednak zasadnym jest użycie także/lub wyłącznie metodologii typowo ilościowej (ankietyzacji CATI/CAWI odpowiednich grup konsumentów).

II. Cechy fizyczne marki

Fizyczny wymiar brandu stanowi sam firmowany nim produkt, jak i jego nazwa, opakowanie, logotyp i cena. W dalszej części opracowania każdy z tych aspektów zostanie pokrótce omówiony.

   1. Wymiar produktowy

Wymiar produktowy to sfera funkcjonalna - obejmuje ona m.in. atrybuty produktowe przypisywane wyłącznie danej marce (w odniesieniu do atrybutów wynikających z wpisania w określoną kategorię produktów) i ich rozumienie przez konsumentów oraz wyłonienie najsilniej związanych z marką korzyści funkcjonalnych. Badanie konsumenckie w obszarze funkcjonalnego rozpatrywania marek uważa się za konieczne szczególnie w odniesieniu do brandów mało znanych na rynku.

   2. Nazwa marki

Nazwa, główny wyraz marki, również staje się przedmiotem badania marketingowego marki, głównie w odniesieniu do brandów słabo kojarzonych - przy markach dobrze rozpoznawalnych, w swoisty sposób zakorzenionych, na rynku badania w tym obszarze stosuje się rzadko. Co istotne, sama rozmowa o nazwach marek obejmuje  takie zagadnienia jak wymowa, opisowość i zapamiętywalność nazwy, kojarzone z nazwą wizualizacje/obrazy, wskazanie negatywnych odczuć/skojarzeń związanych z daną nazwą, sposób w jaki komunikuje ona o produkcie/usłudze oraz w jaki dopasowana jest do konceptu marki i podobna do innych funkcjonujących na rynku nazw. W związku z tak szerokim obszarem analiz, badania w zakresie nazwy brandu wykorzystywać mogą różne techniki - dla przykładu m.in. odgrywanie ról pracownika firmy o danej nazwie czy dobór grafik najbardziej pasujących w odczuciu konsumentów do rozpatrywanej nazwy.

   3. Logotyp marki

Nieco inaczej przedstawia się z kolei sytuacja w zakresie oceny logotypu marki - w odróżnieniu od nazw brandów, tutaj znaczącą rolę odgrywają takie aspekty jak estetyka i emocjonalny wyraz grafiki. Ponieważ logotyp musi zostać zauważony przez odbiorcę by odwołać się do jego wyobraźni i skłonić do reakcji - i ten wymiar badania opiera się najczęściej na wywiadach bezpośrednich, które pozwalają nie tylko na zapoznanie się konsumenta z logotypem, ale i na obserwację emocji, które temu towarzyszą. Badania marketingowe marki w zakresie jej logotypu pozwala ustalić jaki w odczuciu potencjalnych nabywców niesie on komunikat i jak bardzo kojarzy się z konkurencyjnymi logotypami (podobieństwa takie bywają źródłem negatywnego potencjału i stwarzać zagrożenia dla marek o zbliżonych logotypach).

   4. Opakowanie produktów marki

Tym co często łączone bywa w trakcie wywiadów z oceną nazwy czy logotypu jest ocena opakowań produktów marki. Jak się okazuje to właśnie opakowania bywają jednym z tych wymiarów brandu, które uwzględniane są w decyzji zakupowej - jako obiekt, który można dotknąć (a który wyróżnia pewien kształt, rozmiar, materiał wykonania, kolorystyka czy design) stanowi on dla konsumenta źródło odczuć i skojarzeń. W tym wypadku również nieodzowna jest bezpośrednia dyskusja z konsumentami.

   5. Marki i ich wymiar cenowy

I wreszcie, za ostatnią cechę fizyczną marek uznaje się cenę - aspekt kosztowy również często podnosi się w kontekście czynników determinujących atrakcyjność produktu czy postrzeganie marki, jego analizę opiera się jednak na ogół na metodach ilościowych, tj. ankietyzacji reprezentatywnych grup badawczych (metodyka jakościowa pozwala jedynie na sygnalizację pewnych problemów cenowych produktów poszczególnych marek).

III. Osobowość marki

Pomimo powyższego, za najbardziej znany wskaźnik stosowany w ramach badania marketingowego marki uchodzi jej osobowość - zbiór ludzkich cech przypisywanych danemu brandowi lub kojarzonych z nim emocji. W związku z tym, ten wymiar marki oceniany bywa z wykorzystaniem typowych dla psychologii czy badań wizerunkowych czynników osobowościowych - najpopularniejszym przykładem takiej gamy czynników jest model tzw. Wielkiej Piątki, opisujący marki w zakresie neurotyczności (reakcji emocjonalnych), ekstrawersji (stosunku do życia/otoczenia), otwartości na doświadczenia, ugodowości i sumienności. Prócz oceny stopnia w jakim marka wpisuje się w poszczególne typy cech, rozmowy z konsumentami podczas badania osobowości brandu odwołują się do szeregu technik badawczych dający szerszy obraz osobowościowego wymiaru marek. Wśród technik tych wylicza się m.in.:

• skojarzenia - w początkowych fazach wywiadów pozwalają określić główne czynniki, które w odczuciu konsumentów składają się na daną markę;
• personifikacje - jest to popularna technika badawcza sprowadzająca się do konsumenckiego opisu rozpatrywanej marki jako osoby;
• wizualizacje - prosta i szybka w realizacji technika badawcza, która pozwala przyporządkować konsumentom do danej marki grafiki z uprzednio przygotowanego zestawu (dobór najbardziej pasujących obrazów uzasadnia się, opowiadając o marce w kontekście wybranej wizualizacji);
• archetypy - ta technika badawcza sprowadza się z kolei do skojarzenia z marką pewnych wzorów zachowania (np. mędrca, wojownika, hedonisty) niosących ze sobą pewien przekaz emocjonalny i zakorzenionych w podświadomości (badania marketingowe marki, poprzez odwołanie się do postaci symbolizujących określone wzorce, stwarzają podwaliny strategicznego myślenia o brandach);
• kaskada projekcyjna - jest to rozwiązanie polegające na użyciu w toku wywiadu kilku ww. technik (łączenie technik w sposób, gdy następują po sobie i wynikają niejako jedna z drugiej uznawane jest za umożliwiające najgłębsze zdefiniowanie osobowości marki i skłonienie konsumentów do rozmów o głębszych aspektach brandingu/bardziej osobistych odczuciach).

Prócz powyższych aspektów, za składowe marki - przypomnijmy - uznaje się wizerunek jaki nadaje użytkownikowi, oferowane mu korzyści emocjonalne oraz relacje jakie z nim utrzymuje. Zagadnienia te omówione zostaną pokrótce w drugiej części niniejszego artykułu.

Wszystkie wymienione aspekty stanowią podstawę w ustalania obrazu, jaki na temat danej marki kształtuje się w umysłach odbiorców, a który w zestawieniu z obrazem pożądanym stanowi źródło nieocenionych wskazówek, co do kierunków, jakie niezbędnie przyjąć należy w ramach działań marketingowych, promocyjnych i umacniającyh relacje z konsumentami i klientami. Marka jest wszak wyróżnikiem - warto optymalnie nią zarządzać, aby skutecznie zachęcała do korzystania z legitymowanych nią produktów i usług.